Bij een kritische deelwaarneming selecteer je items die aan bepaalde criteria voldoen. Hier is derhalve sprake van een gerichte selectie.
Hierbij kan je denken aan verschillende onderstaande (niet limitatieve) criteria:
- Selectie van posten op basis van omvang: bijvoorbeeld de hoogst gefactureerde bedragen, negatieve bedragen of ronde bedragen.
- Risicogericht: bijvoorbeeld facturen met opvallende, afwijkende bedragen, buitenlandse of incidentiele uitgaven, handmatige betalingen, slecht betalende debiteuren et cetera.
- Organisatorisch of afdelings-/ resultaatverantwoordelijk gericht.
De uitkomsten van een kritische deelwaarnemingen kunnen mogelijk vertekend worden, omdat gericht wordt gecontroleerd (bijvoorbeeld bewust zoekende naar foute declaraties). Daarentegen kan een kritische deelwaarneming juist effectiever zijn wanneer het van belang is om te bekijken of hele specifieke fouten voorkomen. Ook als men een systeemgerichte controle uitvoert, dus kijkt naar de kwaliteit van een bepaalde procedure of interne controle zegt een juiste follow up van geconstateerde fouten vaak meer over de effectiviteit van de organisatie dan als er altijd gecontroleerd wordt en nooit fouten geconstateerd worden. In dit laatste geval kunnen we ons afvragen waarom we überhaupt controleren en of dit wel nodig is.
